ရွစ္မ်က္ႏွာပရိယတၱိစာသင္တိုက္ (သရက္ၿမိဳ႕): ၂၀၁၁-ေန႔စဲြမ်ား

သီရိလကၤာ ႀတိဂံ ယဥ္ေက်းမႈဇုန္

(သီဟုိဠ္ေခၚ သီရိလကၤာသည္ အိႏၵိသမုဒၵရာ ပတ္ လည္၀ိုင္းေနေသာ ကၽြန္းႏိုင္ငံ ငယ္ ေလးျဖစ္သည္။ အက်ယ္၀န္းဧရိယာ ၂၅၃၃၂- စတုရန္းမိုင္မွ်သာ႐ွိၿပီး၊ အ လ်ား ၂၇၀-မိုင္ႏွင့္ အနံ ၁၄၀-မိုင္ ျဖစ္သည္။ လူဦးေရ သန္း ႏွစ္ဆယ္ေက်ာ္႐ွိၿပီး စဟၤာလႏွင့္ တမီလ္ဟူေသာ လူမ်ိဳးႀကီး ႏွစ္မ်ိဳး ႐ွိသည္။ စဟၤာလလူမ်ိဳးမွာ ၇၀-ရာခိုင္ႏႈန္း၊ တမီလ္လူမ်ိဳးမွာ ၂၀- ရာခိုင္ႏႈန္းႏွင့္ အျခားလူမ်ိဳးအနည္းငယ္႐ွိသည္။ ႐ံုးသံုးဘာသာစကားမွာ စဟၤာလႏွင့္ တမီလ္တို႔ျဖစ္သည္။ ဘာသာေရးကိုင္း႐ႈိင္းေသာ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာႏိုင္ငံျဖစ္ၿပီး ဗုဒၶဘာသာ၀င္ဦးေရ ၇၃-ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ ႐ွိသည္။ ဒီမိုကရက္တစ္ ဆို႐ွယ္လစ္သမၼတစနစ္ကို က်င့္သံုးသည္။ ၁၉၄၈-ခု၊ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၄-ရက္ေန႔တြင္ လြပ္လပ္ေရးရ႐ွိခဲ့သည္။ ၿမိဳ႕ ေတာ္မွာ သိရိ ဇယ၀ဒနပူရ (Sri Jayawardenapura-Kotte)ျဖစ္သည္။ စီးပြားေရးၿမိဳ႕ေတာ္မွာ ကုိလံဘိုျဖစ္သည္။ စာတတ္ေျမာသူဦးေရမွာ ၉၂- ရာခိုင္ႏႈန္း႐ွိသည္။ ႏိုင္ငံ၏ အဓိကထြက္ကုန္မ်ားမွာ ေရာ္ဘာ၊ အုန္း၊ လဖက္ႏွင့္ ေက်ာက္မ်က္ရတနာတို႔ျဖစ္သည္။) [*] [†]

ကမၻာေပၚရိွ လူမ်ိဳးတိုင္း၊ နိုင္ငံတိုင္းသည္ မိမိတို႔၏ ကိုယ္ပိုင္ယဥ္ေက်းမႈမ်ားနွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြ အနွစ္မ်ားကို ပိုင္ဆိုင္ထားၾကသည္။ ထိုသို႔ပိုင္ဆိုင္ခြင့္ ရရိွျခင္းကပင္ သက္ဆိုင္ရာလူမ်ိဳးးမ်ားကို ဂုဏ္တက္ ေစပါသည္။ ကမၻာ့အလည္မွာ ပဲြလယ္တင့္ေစပါသည္။

'ယဥ္ေက်းမႈ'ဟူေသာေ၀ါဟာရတြင္ အစဥ္အလာ ဓေလ့ထံုးစံမ်ားနွင့္ ေရွးေဟာင္း အေဆာက္အအံု မ်ားအားလံုး ပါ၀င္ပါသည္။ တစ္နည္းအားျဖင့္ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာနွင့္ ႐ုပ္၀တၳဳပိုင္းဆိုင္ရာ အေမြအနွစ္မ်ား အားလံုးကို ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာနယ္ပယ္တြင္ အက်ံဳး၀င္ေစသင့္ပါသည္။ ေရွးေခတ္အခါက နိုင္ငံေရး၊ လူမႈ ေရးနွင့္ ဘာသာေရးဆိုင္ရာတို႔တြင္ အသံုးျပဳခဲ့ေသာ ေစတီပုထိုးမ်ား၊ အေဆာက္အအံု စသည္မ်ားမွာ မ်ိဳး ဆက္သစ္တို႔အတြက္ ဂုဏ္ယူေအာက္ေမ့ဖြယ္ရာ ေလးနက္ေသာအေမြအနွစ္မ်ားျဖစ္သည္။

သီဟိုဠ္ကြ်န္းသည္ နိုင္ငံငယ္ေလးမွ်ျဖစ္ေစကာမူ ယဥ္ေက်းမႈအေမြအနွစ္မ်ား ေပါၾကြယ္လွသည္။ သီဟိုဠ္ကြ်န္း၏ သံုးပြင့္ဆိုင္ယဥ္ေက်းမႈ (Cultural Triangle) ေဒသသည္ နိုင္ငံ၏အလယ္ပိုင္းတြင္ တည္ရိွ ပါသည္။ ၁၉၇၈-ခုနွစ္မွစတင္ကာ ကမၻာ့ယဥ္ေက်းမႈအေမြနွစ္မ်ား ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေရးအဖဲြ႕ ယူနက္စ ကို (UNSCO)မွ (က)အနုရာဓပူရ (Anuradhapura)၊ (ခ)ေပါေလာနရု၀ (Polonnawa)နွင့္ (ဂ) ကႏၵီ (Kandy)တို႔တြင္ ထင္ရွားခဲ့ေသာ အဓိကေနရာႀကီးေျခာက္ခု (ယခုေနာက္ပိုင္း ေဖာ္ျပခ်က္မ်ားအရ ၇-ခု) တို႔ကို ကမၻာ့သမိုင္း၀င္ အေမြအနွစ္မ်ားအျဖစ္ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ထားပါသည္။ ယင္းေဒသမ်ားရိွ အခ်ိဳ႕ ေသာ သမိုင္း၀င္အေဆာက္အအံုမ်ားသည္ နွစ္ေပါင္းေထာင္ေက်ာ္ေနၿပီျဖစ္သည္။ အနယ္နယ္အရပ္ရပ္မွ ဘုရားဖူးမ်ားနွင့္ ကမၻာလွည့္ခရီးသည္မ်ား အဓိကထားလည္ပတ္လ်က္ရိွေသာ ေနရာမ်ားလည္းျဖစ္သည္။ အဆိုပါ ဌာနႀကီး(၃)ခုတြင္ပါ၀င္ေသာ ယဥ္ေက်းမႈအေမြအနွစ္ဆိုင္ရာ ေရွးေဟာင္းေဒသမ်ားအေၾကာင္းကို ဗဟုသုတျဖစ္ဖြယ္ ေရးသားတင္ျပသြားပါမည္။ ယခု တင္ျပမည့္ သမိုင္းအခ်က္အလက္မ်ားနွင့္ပတ္သက္၍ သမိုင္းမွတ္တမ္းမူကဲြမ်ားစြာရိွပါသည္။ စာေရးသူအေနျဖင့္ သမိုင္းဆိုင္ရာအယူအဆကဲြျပားမႈမ်ားကို မတင္ျပ ေတာ့ဘဲ လက္လွမ္းမီသမွ် အခ်က္အလက္မ်ားကိုသာ တင္ျပသြားပါမည္။

(၁) အနုရာဓပူရေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ေတာ္

အနုရာဓပူရသည္ သီရိလကၤာနိုင္ငံ၏ ေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕တာ္မ်ားတြင္ တစ္ခုအပါအ၀င္ျဖစ္သည္။ ထိုေရွးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈအေမြအနွစ္မ်ားကို ေကာင္းမြန္စြာ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ ထားေသာေၾကာင့္ လည္း ထင္ရွားလွပါသည္။ ယခုအခါတြင္ ကမၻာ့ယဥ္ေက်းမႈအေမြနွစ္မ်ား ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေရးအဖဲြ႕ ယူနက္စကို(UNSCO)၏ ေစာင့္ေရွာက္မႈေအာက္တြင္ တည္ရိွၿပီး ၿမိဳ႕ေတာ္ကိုလံဘို၏ ေျမာက္ဘက္ ၂၀၅- ကီလိုမီတာအကြာ ေျမာက္ပိုင္းနယ္၏ အလယ္ဗဟို သမိုင္း၀င္ မယ္၀ထုေအာယျမစ္ (Malvathu Oya) ကမ္း႐ိုးတန္းေပၚတြင္ တည္ရိွပါသည္။

ဘီစီ ၄-ရာစုမွစတင္ၿပီး ေအဒီ ၁၁-ရာစုအေစာပိုင္းကာလအထိ နွစ္ေပါင္း ၁၃၀၀-ရာခန္႔ သီရိလကၤာ နိုင္ငံ၏ ၿမိဳ႕ေတာ္အျဖစ္ တည္ရိွခဲ့သည္။ ယင္းေခတ္အတြင္း ေတာင္အာရွတြင္ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာနွင့္ ၿမိဳ႕ျပ လူေနမႈဘ၀ တည္ၿငိမ္ခိုင္မာမႈအရိွဆံုးေသာ ဗဟိုအခ်က္အခ်ာၿမိဳ႕ေတာ္ေလးအျဖစ္ ရပ္တည္နိုင္ခဲ့ပါသည္။ ယခုအခါတြင္ ဗုဒၶဘာသာတို႔၏ အေလးျမတ္ျပဳရာျဖစ္ေသာ ဤေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ဘုန္းေတာ္ႀကီး ေက်ာင္းေဟာင္းမ်ား ၀န္းရံလ်က္ရိွၿပီး ဧရိယာစတုရန္း ၁၆-မိုင္ခန္႔ (ကီလိုမီတာ-၄၀-ခန္႔) က်ယ္၀န္းပါသည္။ ယခုအခါတြင္ အဆိုပါ ေရွးေဟာင္းေက်ာင္းေနရာမ်ား၏ ခိုင္မာေသာအေထာက္အထားမ်ားအျဖစ္ အုတ္႐ိုး မ်ားနွင့္ အျခားအမွတ္အသားမ်ားကို အထင္အရွားေတြ႕ျမင္နိုင္ပါသည္။ အနုရာဓၿမိဳ႕ေတာ္တြင္ အေသာက မင္းႀကီး၏သမီးေတာ္ သဃၤမိတၱာေထရီသယ္ေဆာင္ခဲ့ေသာ ေဗာဓိပင္အစစ္ (ဒကၡိဏသာခါ)၊ မဟာေစတီ နွင့္ အျခားေသာ ေရွးေဟာင္းေစတီပုထိုးစေသာ သမိုင္း၀င္အေဆာက္အအံုတို႔ျဖင့္ ျပည့္နွက္လ်က္ရိွပါသည္။ ထို အေဆာက္အအံုမ်ားအနက္ ထင္ရွားေသာေရွးေဟာင္းေနရာအခ်ိဳ႕အေၾကာင္းကို ရွာေဖြတင္ျပပါမည္။

(၂) အဘယဂိရိ၀ိဟာရ (Abhayagiri Monastery)

အဘယဂိရိ၀ိဟာရသည္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားနွင့္ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ အေဆာက္အအံု မ်ားျဖစ္႐ံုမွ်မက တိုင္းသူျပည္သားမ်ားကို အဓိကပညာျဖန္႔ေ၀ရာ ေနရာဌာနႀကီးနွင့္ ရဟန္းေတာ္မ်ား ပညာ လက္ဆင့္ကမ္းရာ ဗဟိုအခ်က္အခ်ာေနရာလည္း ျဖစ္ခဲ့သည္။ အနုရာဓပူရၿမိဳ႕ေတာ္၏ ေျမာက္ဘက္တြင္ တည္ရိွေသာေၾကာင့္ 'ေျမာက္ပိုင္းေက်ာင္း (သို႔) ဥတၱရ၀ိဟာရ'ဟုလည္း ေခၚပါသည္။ ဘီစီ ၂-ရာစုတြင္ တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး ေအဒီ ၁-ရာစုတြင္ ကမၻာသိထင္ရွားခဲ့သည္။ လမ္းေဟာင္းကို စြန္႔ခြာလ်က္ ဆန္းသစ္ေသာ နည္းစနစ္တို႔ျဖင့္ ဗုဒၶဘာသာအယူအဆမ်ားကို သင္ၾကားေပးၿပီး ပညာေရးဆိုင္ရာ ေဆြးေႏြးပဲြမ်ားနွင့္ အျပန္ အလွန္ျငင္းခံုမႈမ်ားကို အထူးျပဳလုပ္ေပးေသာေနရာလည္း ျဖစ္ခဲ့သည္။

၀ဋၬဂါမဏိအဘယမင္း ဒုတိယအႀကိမ္နန္းတက္စဥ္ ဘီစီ (၉၉-၇၇)တြင္ တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ ေက်ာင္းေတာ္လည္း ျဖစ္သည္။ ပထမအႀကိမ္ နန္းတက္ေသာအခိ်န္တြင္ တိႆေခၚပုဏၰားတစ္ေယာက္၏ စစ္ေၾကညာျခင္းကို ခံခဲ့ရသည္။ ထိုအခိ်န္တြင္ တမီးလ္က်ဴးေက်ာ္သူမ်ား၏ ေဘးရန္ကလည္းရိွေနရာ ပါးနပ္ေသာရွင္ဘုရင္က တမီးလ္ရန္ေဘးကို ပေပ်ာက္ေအာင္လုပ္နိုင္ခဲ့လွ်င္ ထီးနန္းကို မိမိကိုယ္တိုင္ လဲႊအပ္ မည္ျဖစ္ေၾကာင္း သတင္းစကားပို႔ေစခဲ့သည္။ ထိုတိုက္ပဲြတြင္ တမီးလ္သူပုန္တို႔က တိႆပုဏၰားကိုသတ္ၿပီး ၿမိဳ႕ေတာ္အတြင္းထိေအာင္ ၀င္ေရာက္လာခဲ့ေသာေၾကာင့္ ၀ဋၬဂါမဏိအဘယမင္းမွာ ထီးနန္းကို စြန္႔ခြာခဲ့ရၿပီး ေတာေတာင္ထဲတြင္ ပုန္းေအာင္းခိုလံႈခဲ့ရသည္။ ထြက္ေျပးရန္ ယာဥ္ေပၚသို႔တက္စဥ္ ဂိရိေခၚ ဂိ်န္းရဟန္း တစ္ပါးက '“ျခေသၤ့နက္ႀကီးထြက္ေျပးျပီ''ဟု ႐ုတ္တရက္ ထေအာ္ခဲ့သည္။ ထိုအသံကိုၾကားခဲ့ရေသာ မင္းႀကီး သည္ ဂိ်န္းရဟန္းေတာ္ေနရာအရပ္တြင္ ေက်ာင္းေဆာက္ရန္ သနၷိ႒ာန္ခ်ခဲ့သည္။ ၁၄-နွစ္ၾကာ တိမ္းေရွာင္ အင္အားစုေဆာင္းၿပီးေနာက္ ဘီစီ ၈၉-တြင္ အနုရာဓပူရထီးနန္းကို ျပန္လည္သိမ္းပိုက္နိုင္ခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ မိမိသနၷိ႒ာန္ခ်ခဲ့သည့္အတိုင္း ေက်ာင္းေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခဲ့ၿပီး မိမိနာမည္ `အဘယ´နွင့္ ဂိ်န္း ရဟန္းေတာ္ `ဂိရိ´နာမည္ကိုေပါင္းကာ ''အဘယဂိရိ၀ိဟာရ''ဟု ေခၚတြင္ေစခဲ့သည္။

ထိုအခိ်န္တြင္ အဘယဂိရိ၀ိဟာရသည္ ယခင္က ရိွနွင့္ၿပီးေသာ ေရွး႐ိုးစဲြ မဟာ၀ိဟာရနွင့္ ဘာသာ ေရးဆိုင္ရာအယူအဆ က်င့္သံုးမႈပိုင္းဆိုင္ရာတို႔တြင္ သိသိသာသာ မကဲြျပားခဲ့ေသာ္လည္း အဘယဂိရိသို႔ ဓမၼ႐ုစိအမည္ရေသာ ရဟန္းေတာ္ေရာက္ၿပီးေနာက္ပိုင္း ဘီစီ ၇၇-ရာစုတြင္မူ လံုး၀ကဲြျပားသြားေတာ့သည္။

တရ႐တ္ရဟန္းေတာ္ဖာရီွယန္ (Fahsien) ေရာက္ရိွခိ်န္ ေအဒီ ၅-ရာစုတြင္ ဗုဒၶစာေပ ေလ့လာ သင္ၾကားမႈတြင္ ထိပ္တန္းေရာက္ၿပီးျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရိွရသည္။ ထို႔ေနာက္ နွစ္ေပါင္းရွစ္ရာခန္႔ ေတာေတာင္ အတြင္း ေပ်ာက္ကြယ္ေနခဲ့ၿပီး ၂၀-ရာစုအေစာပိုင္းကာလတြင္ ေရွးေဟာင္းသုေတသနဌာနမွ ျပန္လည္ ရွာေဖြေတြ႕ရိွခဲ့သည္။ အဘယဂိရိ၀ိဟာရသည္ ခန္႔မွန္းေျခအားျဖင့္ ဟက္တာ ၂၀၀-ခန္႔က်ယ္၀န္းၿပီး ဘုန္း ေတာ္ႀကီးေက်ာင္းတြင္ ရိွသင့္ရိွထိုက္ေသာ ေစတီ၊ တန္ေဆာင္း၊ ေဗာဓိပင္၊ ဇရပ္နွင့္ ဆြမ္းစားေက်ာင္း စသည္တို႔ အျပည့္အစံုရိွသည္။

ဂဇဗာဟု-၁ (Gajabahu-I)၊ ကနိ႒တိႆ (Kanitthatissa, ၁၆၄-၁၉၂ AC)၊ ေသန-၃ (Sena-III, ၉၃၈-၉၄၆ AC)နွင့္ ပရကၠမဗာဟု-၁ (Parakramabahu-I, ၁၁၅၃-၁၁၈၆ AC) လက္ထက္တို႔တြင္ အဘယ ဂိရိ၀ိဟာရကို အႀကီးအက်ယ္ေထာက္ပံ့ခဲ့သည္။ ေအဒီ ၅-ရာစုခန္႔က အဘယဂိရိ၀ိဟာရတြင္ ဗုဒၶ ျမတ္စြယ္ ေတာ္ကို ပင့္ေဆာင္ခဲ့ေသးေၾကာင္းကိုလည္း သိရသည္။

စိတ္၀င္စားဖြယ္ေကာင္းေသာ ေရွးသံုးအယူအဆတစ္ခုအျဖစ္ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ အေဆာက္အအံု မ်ား၏ ေလွကားခံုေရွ႕တြင္ စက္၀ိုင္းျခမ္းတစ္ခုျဖစ္ေသာ လေက်ာက္ျပား (Moon Stone)ကို ေတြ႕ရေလ့ ရိွသည္။ ေက်ာက္ျပားေပၚတြင္ အ႐ုပ္မ်ားထြင္းထုထားၿပီး ပညာရွင္မ်ားက အမ်ိဳးမိ်ဳး အဓိပၸာယ္ဖြင့္ ဆိုၾကပါ သည္။ သိရီမဟာေဗာဓိပင္ ၀င္ေပါက္တြင္လည္း အထင္အရွားေတြ႔နိုင္ပါသည္။

(၃) ေဇတ၀န္ေက်ာင္းေတာ္ (Jetavana Monastery)

ေဇတ၀န္ေက်ာင္းေတာ္ကို မဟာေသနမင္း (၂၇၆-၃၀၃ AC)က တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ေက်ာင္း၀င္း အလယ္ဗဟိုတည့္တည့္ ၈-ဧကက်ယ္၀န္းေသာ ေလးေထာင့္ရင္ျပင္ေပၚ၀ယ္ ႀကီးမားလွေသာ ေစတီေတာ္ ႀကီးတစ္ဆူ တည္ရိွသည္။ ကနဦးတည္စဥ္ကပင္ မီတာ ၁၂၀-ေက်ာ္ေက်ာ္ရိွ၍ အုတ္နွင့္ျပဳလုပ္ေသာ ကမၻာ့ သမိုင္း၀င္ အေဆာက္အအံုမ်ားတြင္ ေစတီေတာ္အေနျဖင့္ အႀကီးဆံုးနွင့္ အျမင့္မားဆံုးျဖစ္သည္။ ေအဒီ ၄- ရာစု ေရာမအင္ပါယာက်ဆံုးခိ်န္တြင္ တတိယေျမာက္အျမင့္ဆံုး ကမၻာ့သမိုင္း၀င္အထိမ္းအမွတ္ အေဆာက္ အအံုျဖစ္ပါသည္။ အျခားအေဆာက္အအံုမ်ားမွာ Gizeh-နွင့္ Egypt-တြင္ရိွေသာ ပိရမစ္ (Pyramids)မ်ား ျဖစ္သည္။

နွစ္ေပါင္း ၁၆၀၀-ေက်ာ္ခန့္ သဘာ၀ေဘးအႏၱရာယ္ကို ႀကံ့ႀကံ့ခံရပ္တည္ခဲ့ၿပီး ေရွး သီဟိုဠ္ဗိသုကာ ပညာရွင္တို႔၏ ကြ်မ္းက်င္မႈကိုျပသေသာ ခိုင္မာသည့္ ျပယုဂ္တစ္ခုလည္းျဖစ္သည္။ အပ်က္အစီးမ်ားအျဖစ္ လက္ရိွျမင္ေတြ႕ေနရေသာ ေက်ာင္း၀င္းေနရာသည္ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးကို တည္ေထာင္စဥ္ကစ၍ အနည္း ဆံုးနွစ္ေပါင္း ၆၀၀-ရာအတြင္း တျဖည္းျဖည္းနွင့္ ခဲ်႕ထြင္လာခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ယခုအခါ ေက်ာင္း၀င္း အက်ယ္မွာ ဟက္တာ ၈၀-ခန္႔ရိွသည္။ မဟာေသနမင္းသည္ မဟာ၀ိဟာရေက်ာင္းတိုက္ကို သေဘာမက် ေသာေၾကာင့္ ဖ်က္ဆီးေစၿပီး အဘယဂိရိေက်ာင္းတိုက္တြင္ ေဇတ၀န္ေက်ာင္းေတာ္ရာအျဖစ္ ျပန္လည္ ေဆာက္လုပ္ေစခဲ့သည္။ မဟာ၀ံသက်မ္းမ်ားအဆိုအရ သူငယ္ခ်င္းျဖစ္သူ အရွင္တိႆ ေက်နပ္ေစရန္ အလို႔ငွါ မဟာ၀ိဟာရနယ္နိမိတ္ျဖစ္ေသာ ေဇာတိဥယ်ာဥ္အတြင္း ေဇတ၀န္ေက်ာင္းေတာ္ကို တည္ေဆာက္ ခဲ့သည္။

ေဇတ၀န္ေက်ာင္းေတာ္ရာေနရာကို အေစာပိုင္းကာလတြင္ နႏၵ၀န္ေတာအုပ္ဟုေခၚေ၀ၚခဲ့ၿပီး ဘီစီ ၃- ရာစုတြင္ အေသာကမင္းႀကီး၏သားေတာ္ မဟိႏၵမေထရ္ ေရာက္ရိွလာၿပီး ျမတ္ဗုဒၶ၏တရားေတာ္ကို ၇- ရက္ တိုင္တိုင္ ဤေတာအုပ္တြင္ ေဟာၾကားခဲ့သည္။ ထိုေလးနက္လွေသာ အေၾကာင္းျဖစ္ေပၚၿပီးေနာက္ ဤ ေတာအုပ္ကို 'ေဇာတိ၀န'ဟု အမည္တြင္ေစခဲ့သည္။ ''သစၥာတရားကို ထြန္းလင္းေစခဲ့ေသာ သူေတာ္စင္၏ ေနရာ''ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ သမိုင္းဆရာမ်ားက မဟိႏၵမေထရ္ကိုပင္ 'လကၤာကြ်န္း၏မီး႐ွဴးတန္ေဆာင္ (Dipajotaka)'အျဖစ္ တင္စားၾကသည္။ မဟိႏၵမေထရ္အပါ၀င္ သူ၏အဆက္အႏြယ္ အျခားေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို ျမဳပ္နံွခဲ့ေသာေနရာအျဖစ္လည္း ေျပာဆိုၾကပါေသးသည္။ မည္သို႔ဆိုေစ မဟိႏၵ မေထရ္ကို မည္သည့္ေနရာတြင္ ျမဳပ္နံွခဲ့သည္ကို မဟာ၀ံသက်မ္းမ်ားက အတိအက် မညႊန္ျပနိုင္ခဲ့ေခ်။ သို႔ရာတြင္ ပို၍ေရွးက်ေသာ ဒီပ၀ံသက်မ္းတြင္ ေဖာ္ျပထားေသာအခ်က္မ်ားနွင့္ ေရွးေဟာင္း သုေတသန ဆိုင္ရာ ရွာေဖြေတြ႕ရိွခ်က္မ်ားအရ မဟိႏၵမေထရ္ကို ျမဳပ္နံွခဲ့သည့္ေနရာကို အတည္ျပဳနိုင္ခဲ့သည္ဟု ဆိုပါ သည္။ မဟိႏၵမေထရ္၏ ျပာနွင့္မီးေသြးဟု ယူဆရသည္မ်ားကို ေတြ႕ရိွရသည္ဟုလည္း ဆိုပါသည္။

ေက်ာင္းေတာ္အရြယ္အစားမွာ ေသးငယ္ေသာ္လည္း အဘယဂိရိနွင့္ ပံုစံတူပင္ျဖစ္သည္။ ဆြမ္းစား ေက်ာင္းေတာ္ေအာက္ေျခကို တိုင္းထြာၾကည့္ရာတြင္ ရဟန္းေတာ္ေပါင္း ၃၀၀၀-ခန္႔ သီတင္းသံုးခဲ့ေၾကာင္း ခန္႔မွန္းရသည္ဟု ဆိုပါသည္။ ေက်ာင္း၀ိုင္းေနရာသည္ ၄၈-ဟက္တာ (၁၁၈-ဧက)ခန္႔ က်ယ္၀န္းပါသည္။ ေနရာအေတာ္မ်ားမ်ားတြင္ မည့္သည့္အေဆာက္အအံုမ်ားျဖစ္သည္ကို အတည္ျပဳနိုင္ေသာ္လည္း ယခု အခိ်န္ထိ အတည္မျပဳနိုင္ေသးေသာ အေဆာက္အအံုေနရာေဟာင္းမ်ားလည္း မ်ားစြာက်န္ရိွေနပါသည္။ ယခုျမင္ေတြ႕ရေသာ အေဆာက္အအံုအပ်က္အစီးမ်ားမွာမူ ေအဒီ ၉-ရာစုနွင့္ ၁၀-ရာစုအတြင္းက ျဖစ္ ပါသည္။ အျခားအေထာက္အထားမ်ားကို ေဇတ၀န၀ိဟာရျပတိုက္တြင္ ေလ့လာနိုင္ပါသည္။

(၄) အနုရာဓပူရရိွ အျခားအထိမ္းမွတ္အေဆာက္အအံုမ်ား

ေဖာ္ျပလတံ့ေသာ အေဆာက္အအံုမ်ားသည္ သံုးပြင့္ဆိုင္ယဥ္ေက်းမႈဇုန္စီမံကိန္းတြင္ မပါ၀င္ေသာ္ လည္း အေရးႀကီးေသာ သမိုင္း၀င္အေဆာက္အအံုမ်ား ျဖစ္သည္။ သမိုင္းမတင္မီ ကာလမ်ား၏ အမွတ္ အသားမ်ားလည္း ေတြ႕ရိွထားေၾကာင္း သုေတသနစာတမ္းမ်ားအရ သိရပါသည္။

ပထမဆံုးေလ့လာသင့္သည့္ေနရာမွာ ပထမ၀ိဇယဗာဟုမင္း (ေအဒီ-၁၁) ခဏတာစံျမန္းေသာ နန္း ေတာ္ေနရာေဟာင္းျဖစ္သည္။ ဒုတိယေလ့လာရမည့္ေနရာမွာ မဟာပလိဆြမ္းစားေက်ာင္း (ေအဒီ-၁၁) ျဖစ္ ပါသည္။ ဤဆြမ္းစားေက်ာင္းနွင့္ကပ္လ်က္ အျခားအေဆာက္အအံုမွာ ဗုဒၶျမတ္စြယ္ေတာ္ကိန္း၀ပ္ခဲ့ရာ ဓာတ္ေတာ္တိုက္ေဟာင္းေနရာ (ေအဒီ-၅) ျဖစ္သည္။ ေနာက္တစ္ခုမွာ မဟာ၀ိဟာရဧရိယာျဖစ္သည္။ မဟာေမဃ၀န္ဥယ်ာဥ္အျဖစ္ ထင္ရွားသည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ မဟိႏၵမေထရ္အမွဴးရိွေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ား ကို ေဒ၀ါနံပိယတိႆမင္း လွဴဒါန္းခဲ့ေသာေနရာလည္း ျဖစ္သည္။

သိရီမဟာေဗာဓိပင္ (ဘီစီ-၃)သည္ အနုရာဓပူရရိွ အထြက္အျမတ္ထားရာရွစ္ခုတြင္ ပထမဆံုး ေနရာျဖစ္သည္။ ေဒ၀ါနံပိယတိႆမင္း၏ နန္းေတာ္၀င္ေပါက္အနီး မဟာေမဃ၀န္ဥယ်ာဥ္ေတာ္အတြင္း မဟိႏၵမေထရ္၏ ညႊန္ၾကားခ်က္ျဖင့္ စိုက္ပို်းခဲ့သည္။ သဃၤမိတၱာေထရ္ရီမ ပင့္ေဆာင္ခဲ့ေသာ အိႏၵိယနိုင္ငံ ဘုရားပြင့္ေတာ္မူရာ မူရင္းေဗာဓိပင္၏ ေတာင္ဘက္ကိုင္းျဖစ္သည္။ တ႐ုတ္ရဟန္းေတာ္ ဖာရီွယန္ ေရာက္ခဲ့ေသာ ေအဒီ ၅-ရာစုတြင္ ေဗာဓိပင္သည္ အေရွ႕ေတာင္အရပ္ကို ကိုင္းညႊတ္ေနခဲ့သည္။ ၿပိဳလဲမည္ ကို စိုးရိမ္ေသာမင္းႀကီးသည္ က်ားေထာက္မ်ားျဖင့္ ေထာက္ကန္ေစခဲ့သည္။ ယခုအခိ်န္ထိ ေဒါက္တိုင္မ်ား ေထာက္ထားသည္ကိုလည္း ေတြ႕ျမင္ရပါသည္။ သိရီမဟာေဗာဓိပင္၏ ေျမာက္ဘက္တြင္ 'ေလာဟပါသာဒ' ေခၚ ေၾကး၀ါျဖင့္တည္ေဆာက္ခဲ့ေသာ နန္းေတာ္ေနရာေဟာင္းတစ္ခုလည္း ရိွသည္။ ထိုေနာက္ ဒု႒ဂါမဏိ မင္းၾကီး (ဘီစီ-၂) တည္ထားခဲ့ေသာ မဟာထူပါဟုထင္ရွားေသာ ရတနမာလိေစတီေတာ္ (Ratnamali Stupa)ကို ဖူးေတြ႕ရမည္ျဖစ္သည္။

ထို႔ေနာက္ ေဒ၀ါနံပိယတိႆမင္း တည္ေဆာက္ခဲ့ေသာ ထူပါ႐ံုေစတီ (Thuparama Stupa) အ ပါ၀င္ တိႆမင္းနွင့္ မဟိႏၵမေထရ္တို့ စတင္ေတြ႕ဆံုရာ မဟိႏၱေလေတာင္(Mahintale)နွင့္ အျခား ေစတီ ေတာ္၊ ဆင္းတုေတာ္နွင့္ အေဆာက္အအံုေျမာက္မ်ားစြာလည္း ရိွပါေသးသည္။

(၅) ေပါေလာန႐ု၀ (Polonnaruva)

ေပါေလာန႐ု၀သည္ ေအဒီ ၁၁-ရာစုမွ ေအဒီ ၁၃-ရာစု အေစာပိုင္းအထိ အလယ္ေခတ္ၿမိဳ႕ေတာ္ ျဖစ္ခဲ့သည္။ ေရွးေဟာင္းသုေတသန အေထာက္အထားမ်ားအရ ဘီစီ ၂-ရာစုထက္ ေနာက္မက်ေသာ ကာလမ်ားကတည္းက ဤေနရာတြင္ လူမ်ားအေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ေၾကာင္း သိရပါသည္။ အေစာပိုင္း ကာလမ်ားတြင္ အိႏၵိယေတာင္ပိုင္းသား ေစာဠ(Colas)မ်ား က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္လာခဲ့ၿပီး ေစာဠဘုရင္ခံ ရာဂ်ရာဂ် (Rajaraja)သည္ အနုရာဓပူရကို သိမ္းပိုက္ခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ ေစာဠတို႔သည္ ေပါေလာန႐ု၀တြင္ ဘုရင္ခံျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ၿပီး ၿမိဳ႕ေတာ္ကိုလည္း ဇနနာထ မန္ဂလန္ (Janantha Mangalam)ဟု နာမည္သစ္ တပ္ခဲ့သည္။ နွစ္ေပါင္းရွစ္္ဆယ္နီးပါး အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ၿပီး ဟိႏဴၵယဥ္ေက်းမႈမ်ားလည္း ျပန္႔ပြားခဲ့သည္။ အေထာက္ အထားအျဖစ္ ဟိႏၵယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ အသံုးအေဆာင္မ်ား၊ အေဆာက္အအံုပ်က္မ်ားကို ယခုအခိ်န္ထိ ေတြ႕ျမင္နိုင္္သည္။

ပထမ၀ိဇယဗာဟုမင္း (၁၀၅၅-၁၁၁၀ AD)သည္ ဆင္ဟာလနိုင္ငံေတာ္ကို ျပန္လည္တည္ေထာင္ခဲ့ သည္။ အမွန္အားျဖင့္ ဤမင္းသည္ ေပါေလာန႐ု၀ကို ၿမိဳ႕ေတာ္အျဖစ္ ပထမဆံုး တည္ေထာင္ခဲ့ သူျဖစ္သည္။ ဆင္ဟာလယဥ္ေက်းမႈနွင့္ ဗုဒၶဘာသာကို ျပန္လည္အသက္သြင္းခဲ့ေသာမင္းျဖစ္ၿပီး ျမန္မာနိုင္ငံမွ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို ပင့္ေဆာင္ၿပီး ဗုဒၶဘာသာကို ျမွင့္တင္ေပးခဲ့ေသာ မင္းတစ္ပါး လည္းျဖစ္သည္။ စြယ္ေတာ္နွင့္သပိတ္ေတာ္မ်ားထားရန္ အေဆာက္အအံုမ်ားကိုလည္း လွဴဒါန္းခဲ့သည္။ ၀ိဇယဗာဟုမင္းေနာက္ပိုင္း နွစ္ေပါင္းေလးဆယ္ေက်ာ္ မၿငိမ္မသက္ျဖစ္ခဲ့ၿပီးေနာက္ ပထမပရကၠမဗာဟုမင္း (Parakramabahu-I, ၁၁၅၃-၁၁၄၆)သည္ ဆင္ဟာလမင္းဆက္ကို ျပန္လည္တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ မဟာ ဆည္ႀကီးကို တည္ေဆာက္ခဲ့ၿပီး စိုက္ပိ်ဳးေရးကို အစြမ္းကုန္ျမွင့္တင္ေပးခဲ့သည္။ အလဟနစာသင္တိုက္ (Alahana Parivena)ကဲ့သို႔ေသာ စာေပသင္ၾကားရာဌာနမ်ားစြာကို စတင္သတ္မွတ္ေပးခဲ့သူလည္း ျဖစ္ သည္။

ေပါေလာန႐ု၀ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ဟက္တာေပါင္း ၁၂၂-က်ယ္၀န္းသည္။ သမိုင္းအားျဖင့္ အနုရာဓပူရ ေလာက္ မႀကီးက်ယ္ေသာ္လည္း တိ၀ကၤဂႏၶကုဋိတိုက္ (Tivamka Image Hose)နွင့္ တိ၀ကၤ႐ုပ္တု၊ ဂယ္ေက်ာင္းေတာ္ (Galvihara)အတြင္းရိွ ေက်ာက္ဆစ္႐ုပ္တုမ်ား၊ အလြန္ႀကီးမားေသာ ေစတီေတာ္မ်ားမွာ မ်က္ကြယ္ျပဳမရေသာ သမိုင္းအေထာက္အထားမ်ားျဖစ္ပါသည္။ ပရကၠမဗာဟုမင္းေနာက္ ဆက္ခံသူ နိႆကၤမလႅာမင္း (Nissankamlla, ၁၁၈၇-၁၁၉၆ AD)သည္ ေရွ႕ကျပဳလုပ္ခဲ့ေသာ ေစတီ၊ တန္ေဆာင္း၊ ဇရပ္ေက်ာင္းအပါအ၀င္ ေဆး႐ံု၊ စာသင္ေက်ာင္းမ်ားကို ဆက္လက္ေဆာက္လုပ္ခဲ့သည္။ ဤ မင္းဆက္ နွစ္ဆက္ အုပ္စိုးေသာေခတ္ကို ေပါေလာန႐ု၀ေကာင္းစားခ်ိန္ဟု တင္စားၾကသည္။

ပရကၠမဗာဟုမင္း-၂ (Parakramabahu-II, ၁၂၃၆-၁၂၇၀)နွင့္ ပရကၠမဗာဟုမင္း-၆ (Parakramabahu-VI, ၁၄၁၂-၁၄၆၇) တို႔လက္ထက္တြင္ ေပါေလာန႐ု၀ကို ျပန္လည္ျပဳျပင္မႈမ်ား လုပ္ခဲ့ ေသာ္လည္း ေလာကဓမၼတာအရ အခိ်န္ၾကာေညာင္းလာသည္နွင့္အမွ် ေတာေတာင္တို႔၏ ၀ါးမိ်ဳျခင္းကို ခံခဲ့ရသည္။ နွစ္ေပါင္း ၇၀၀-ေက်ာ္ ေတာေတာင္ထဲေပ်ာက္ကြယ္ေနခဲ့ၿပီးေနာက္ ၁၉-ရာစု အေစာပိုင္း ကာလမ်ားတြင္ ျပန္လည္ေတြ႕ရိွခဲ့သည္။ ပရကၠမဗာဟုမင္း၏ နန္းေတာ္ေဟာင္း၊ စက္၀ိုင္းပံုဓာတ္ေတာ္တိုက္(Vatadage)၊ ေက်ာက္သားအတိ ေက်ာင္းေတာ္စသည္တို႔ကဲ့သို႔ေသာ ေလ့လာမွတ္သားစရာ သမိုင္း၀င္ အေထာက္အထား ေျမာက္မ်ားစြာတို႔ကိုလည္း ယေန႔တိုင္ ေတြ႔ရိွနိုင္ပါေသးသည္။

(၆) စိဂီရိယၿမိဳ႕ေတာ္ (Sigiriya)

စိဂီရိယ (သို႔) ေက်ာက္ျခေသၤ့ေတာင္ (Lion’s Rock)သည္ ေရွးေဟာင္းေက်ာက္ခံတပ္နွင့္ နန္းေတာ္ ေဟာင္းျဖစ္ၿပီး မာတေလ့ (Matale)ခ႐ိုင္၏ အလယ္ဗဟိုတြင္ တည္ရိွပါသည္။ က်ယ္ျပန္႔ႀကီးမားေသာ ဥယ်ာဥ္မ်ား၊ ေရေလွာင္ကန္မ်ားနွင့္ အျခားအေဆာက္အအံုမ်ားျဖင့္ ၀န္းရံလ်က္ရိွသည္။ ေက်ာက္နံရံမ်ား ေပၚတြင္ ေရးဆဲြထားေသာ ေအဒီ ၅-ရာစု ေရွးေဟာင္းနံရံေဆးေရးပန္းခီ် (Fresco)မ်ားေၾကာင့္လည္း ကမၻာ့လွည့္ခရီးသည္မ်ားၾကားတြင္ ထင္ရွားသည္။ ယင္းပန္းခီ်မ်ားသည္ အိိႏၵိယနိုင္ငံ အဂ်ႏၱာဂူ(Ajanta Caves) မ်ားတြင္ရိွေသာ ပန္းခီ်မ်ားနွင့္ ဆင္တူသည္။ ဘီစီ ၃-ရာစုမွ ေအဒီ ၁-ရာစုအတြင္းမွာပင္ ေက်ာက္ ေတာင္ေအာက္ေျခပိုင္းတြင္ လိုဏ္ဂူမ်ားတူးကာ ရဟန္းေတာ္မ်ား တရားအားထုတ္ၿပီး ေနထိုင္ခဲ့ေၾကာင္း အ ေထာက္ထားမ်ားအရ သိရသည္။

အေပၚသို႔တက္ရာတြင္ လက္ရန္းသံပန္းမ်ားပါေသာ ေလွကားကို နံရံကပ္ျပဳလုပ္ထားၿပီး ဒုတိယ အဆင့္ကို ေရာက္ေသာအခါတြင္မူ ခံ့ညားထည္၀ါေသာ ေက်ာက္ေလွကားထစ္ ေလွကားအံုႀကီးကို ျခေသၤ့ အလက္နွစ္ခုၾကားကေန ျပဳလုပ္ထားသည္ကို အံ့ၾသဖြယ္ရာ ေတြ႕ျမင္ရသည္။ မူရင္းမွာ ျခေသၤ့ႀကီး လဲေလ်ာင္းေနသည့္ သဏၭာန္ျဖစ္သည္။ လက္နွစ္ခုၾကား ေလွကားတြင္ ေရွးအခါက တံခါးတစ္ခုရိွခဲ့ၿပီး ေလွ ကားရိွ အျခားေသာဖဲြ႔စည္းပံုတို႔မွာ သစ္သားမ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ခဲ့ပံုရသည္။ အဆိုပါေတာင္သည္ လြင္ျပင္ တြင္ ထီးထီးမားႀကီးတည္ရိွေနေသာ ေတာင္တစ္လံုးျဖစ္ၿပီး အရပ္ေလးမ်က္နွာမွ ထင္ရွားစြာ ေတြ႔ျမင္နိုင္ ပါသည္။ ပင္လယ္ေရမ်က္နွာျပင္အထက္ ၁၂၁၄-ေပျမင့္သည္။ ေတာင္ထိပ္အက်ယ္မွာ ၁.၂-ဟက္တာ ေက်ာ္ခန္႔ရိွသည္။ မတ္ေစာက္လြန္းေသာေၾကာင့္ ရင္တလိႈက္လိႈက္ အသဲတဖိုဖိုနွင့္ တက္ရေသာ ေတာင္ လည္း ျဖစ္ပါသည္။ စိဂီရိယၿမိဳ႕ေတာ္ကို ကႆပဘုရင္-၁ (Kasyapa-I) လက္ထက္ ( ၄၇၇-၄၉၅ AD)တြင္ တည္ေဆာက္ခဲ့ပါသည္။ စိဂီရိယေတာင္တြင္ သမိုင္းမတင္မီ ေရွးကာလကတည္းကပင္ လူမ်ားေနထိုင္ခဲ့ၾက သည္ဟု ယူဆရၿပီး ဘီစီ ၅-ရာစုခန့္တြင္ ေဒသခံမ်ားက ေက်ာက္လိုဏ္ဂူမ်ားျပဳလုပ္ကာ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို လွဴဒါန္းခဲ့ၾကသည္ဟု သိရပါသည္။

ပႆပဘုရင္-၁ လက္ထက္တြင္ တက္ေရာက္ဖို႔ရန္ အေတာ္ပင္ခဲယဥ္းလွေသာ စိဂီရိယ ေတာင္ထိပ္တြင္ နန္းေတာ္ႀကီးကို တည္ေဆာက္ခဲ့သည္။ အဆိုပါေနရာသည္ ညီေတာ္ေမာဂၢလာန္ (Mogllana)၏ ဆန္႔က်င္တိုက္ခိုက္မႈေဘးရန္မွ တိမ္းေရွာင္ရန္အလို႔ငွါ အဓိကအားျဖင့္ ဘုရင္၏ ေနာက္ဆံုး ခံတပ္အေနနွင့္ အသံုးျပဳခဲ့ေသာေနရာလည္း ျဖစ္သည္။ ယခုအခိ်န္အထိ ထင္ရွားေသာ အေထာက္အထား မ်ားကို ေတြ႕ျမင္ရသည္။ ေကာင္းကင္ခံတပ္ဟုလည္း တင္စားၾကသည္။ ကႆပဘုရင္၏ နန္းေတာ္နွင့္ ခံတပ္ျဖစ္လာသည့္အခါ အဆိုပါေတာင္တြင္ ေရွးယခင္ကပင္ ေတာရေဆာက္တည္ေနေသာ ရဟန္းေတာ္ မ်ားကို ပထုတ္ခဲ့သည္။ ကႆပဘုရင္နန္းက်ၿပီးေနာက္ ညီေတာ္ေမာဂၢလာန္လက္ထက္တြင္ အဆိုပါေနရာ ကို ရဟန္းေတာ္မ်ားအား ျပန္လည္လွဴဒါန္းခဲ့ၿပီး ၁၄-ရာစုအထိ သိီတင္သံုးခဲ့ၾကသည္။ ယင္းေနာက္ပိုင္း ကာလမ်ားတြင္ကား လူသူကင္းမဲ့ေသာေနရာတစ္ခုအျဖစ္ နွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ တည္ရိွခဲ့သည္။

(၇) ဒမၻဴလၿမိဳ႕ေတာ္ (Dambulla)

ဒမၻဴလၿမိဳ႕ေတာ္သည္ နိုင္ငံ၏အလယ္ဗဟိုျပည္နယ္တြင္ တည္ရိွၿပီး ၿမိဳ႕ေတာ္ကိုလံဘို၏ အေရွ႕ ေျမာက္ဘက္ ၁၄၈-ကီလိုမီတာနွင့္ ကႏီၵၿမိဳ႕၏ေျမာက္ဘက္ ၇၂-ကီလိုမီတာအကြာတြင္ တည္ရိွပါသည္။ ၿမိဳ႕ေတာ္၏အဓိကဆဲြေဆာင္မႈအရိွဆံုးေသာ ေနရာမ်ားမွာ သီရိလကၤာနိုင္ငံတြင္ အႀကီးဆံုးေသာ ေကာင္း မြန္စြာ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ထားသည့္ ေက်ာက္လိုဏ္ဂူေက်ာင္းေတာ္၊ ၁၆၇-ရက္မွ်နွင့္ အၿပီး တည္ေဆာက္နိုင္ခဲ့ေသာ ရမ္ဂီရိ ဒမၻဴလ နိုင္ငံတကာအားကစားကြင္း (Rangiri International Stadium)၊ ေတာင္အာရွတြင္ အႀကီးမားဆံုးေသာ ေက်ာက္သလင္းနွင္းဆီေတာင္တန္းနွင့္ ေမႊးရနံ႔ရိွေသာ ျမင့္မားသည့္ နွစ္ရွည္သစ္ပင္မ်ား (သို႔) နမယ္ဥယ်ာဥ္ (Namal Uyana)တို႔ ျဖစ္သည္။ ဤေဒသတြင္ ဘီစီ ၇-ရာစုမွ ၃- ရာစုကာလအတြင္း လူမ်ားေနထိုင္ခဲ့ၾကေသာ္လည္း ဂူတြင္းရိွ ရုပ္ပြားေတာ္မ်ားနွင့္ ပန္းခီ်မ်ားမွာ ဘီစီ ၁-ရာစု ထက္ ေနာက္မက်ေၾကာင္း သိရသည္။ သို႔ရာတြင္ ယင္း႐ုပ္တုေတာ္မ်ားနွင့္ ပန္းခီ်မ်ားကို ေအဒီ ၁၁၊ ၁၂နွင့္ ၁၈-ရာစုမ်ားတြင္ ျပန္လည္ျပဳျပင္မြမ္းမံ ေရးဆဲြခဲ့ၾကသည္။

၁၄-နွစ္ၾကာ အနုရာဓပူရနိုင္ငံေတာ္မွ တိမ္းေရွာင္ေနရေသာ ဘုရင္၀ဋၬဂါမဏိမင္းကို ဒမၻဴလေတာင္ ေက်ာက္လိုဏ္ဂူမ်ားတြင္ တရားက်င့္ၾကံေနၾကေသာ ေတာေနရဟန္းေတာ္မ်ားက ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ ေပးခဲ့သည္။ ဘီစီ ၁-ရာစုတြင္ အနုရာဓပူရထီးနန္းကို ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ အဆိုပါေတာင္တြင္ ထင္ရွားႀကီးမားေသာ ေက်ာက္လိုဏ္ဂူေက်ာင္းေတာ္ကို ေက်းဇူးဆပ္သည့္အေနျဖင့္ ရဟန္းေတာ္မ်ားအား ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခဲ့သည္။ ေတာင္ေပၚသို႔တက္ၿပီး ေရွ႕မ်က္နွာစာမွ ၾကည့္လိုက္လွ်င္ လိုဏ္ဂူငါးခုကို တစ္ခုတည္းအျဖစ္ ေတြ႕ျမင္ရလိမ့္မည္။ အေသအခ်ာ ေလ့လာၾကည့္ေသာအခါတြင္မူ တစ္သီးတစ္ျခား ျဖစ္သည္ကို ေတြ႕ျမင္ရပါမည္။ အတြင္းပိုင္းတြင္ ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ား၊ နံရံေဆးေရးပန္းခီ်မ်ား၊ မ်က္နွာၾကက္ ေပၚတြင္ ေရးဆဲြထားေသာ ပန္းခီ်မ်ားကို ေတြ႕ညမင္ရပါမည္။ မဟာဗ်ဴဟာက်ေသာ တည္ေနရာနွင့္ သဘာ၀ပသာဒ႐ႈခင္းမ်ားေၾကာင့္ ဒမၻဴလသည္ သီရိလကၤာသမိုင္းတစ္ေလွ်ာက္လံုးတြင္ အေရးႀကီးေသာ အစိတ္အပိုင္းတစ္ခုအေနျဖင့္ ပါ၀င္ခဲ့သည္။ လွပသိမ္ေမြ႕ေသာ လိုဏ္ဂူအတြင္းပိုင္း နံရံေဆးေရးပန္းခီ်နွင့္ ေက်ာက္ဆစ္႐ုပ္တုမ်ားကို စံုဂနိုင္႐ႈခင္းမ်ားျဖင့္ ကာဆီးထားပါသည္။

ေအဒီ-၁၇နွင့္ ၁၈-ရာစုမ်ားတြင္ ဒမၻဴလသည္ ကႏၵီမင္းမ်ား၏ အထူးတလည္ ေစာင့္ေရွာက္မႈကို ခံခဲ့ ရသည္။ ယခုအခါ ေတာင္ေျခတြင္ ျပတိုက္ႀကီးကို ထုထည္ႀကီးမားလွေသာ ရုပ္ပြားေတာ္ႀကီးနွင့္တဲြလ်က္ တည္ေဆာက္ထားပါသည္။ ရုပ္ပြားေတာ္ႀကီး၏ ၀မ္းဗိုက္အတြင္းမွာ ျပခန္းမ်ားရိွပါသည္။

(၈) ကႏၵီၿမိဳ႕ေတာ္ (Kandy)

ကႏီၵၿမိဳ႕သည္ သီရိလကၤာနိုင္ငံ၏ အလယ္ဗဟိုတြင္ တည္ရိွၿပီး ေတာင္မ်ား ပတ္လည္၀န္းရံထားေသာ ေတာင္ေပၚၿမိဳ႕ေလးျဖစ္သည္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးနွင့္ ဘာသာေရးအရ အဓိကက်ေသာ ၿမိဳ႕ေတာ္လည္း ျဖစ္ပါသည္။ သဘာ၀အလွအပတို႔ ၀န္းရံလ်က္ရိွၿပီး ရာသီဥတုသာယာမွ်တသည္။ သမိုင္း မွတ္တမ္းမ်ားအရ ၀ိကရမဗာဟု မင္း (Vickaramabahu)က ေအဒီ(၁၃၅၇-၁၃၇၄)တြင္ တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး သီရိလကၤာနိုင္ငံ၏ ေနာက္ဆံုး နန္းစိုက္ရာၿမိဳ႕လည္း ျဖစ္သည္။ ၁၅၉၄-ခုနွစ္တြင္ ေပၚတူဂီက်ဴးေက်ာ္သူမ်ား ကမ္း႐ိုးတန္းေဒသမ်ားကို သိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ လြတ္လပ္က်န္ရိွေသာေနရာမ်ား၏ ၿမိဳ႕ေတာ္ျဖစ္ခဲ့သည္။ ေအဒီ ၁၆၊ ၁၇နွင့္ ၁၈-ရာစု မ်ားတြင္ က်ဴးေက်ာ္သူ ေပၚတူဂီ၊ ဒတ္ခ်္နွင့္ အဂၤလိပ္တို႔ကို ခုခံတိုက္ခိုက္ခဲ့ေသာ ထင္ရွားသည့္ေနရာလည္း ျဖစ္သည္။

ဗုဒၶျမတ္စြယ္ေတာ္ လက္ရိွသီတင္းသံုးရာျဖစ္ေသာ ကႏၵီၿမိဳ႕သည္ နိုင္ငံ၏ လက္ရိွ ဒုတိယၿမိဳ႕ေတာ္လည္း ျဖစ္သည္။ ၿမိ္ဳ႕ေတာ္ကိုလံဘိုမွ ကီလိုမီတာ-၁၁၆ အကြာတြင္ တည္ရိွၿပီး ကား၊ ရထား တို႔ျဖင့္ အခိ်န္မေရြး လြယ္လင့္တကူ သြားေရာက္နိုင္ေသာ ေရတံခြန္စိမ့္စမ္းေတာေတာင္မ်ား ၀န္းရံလ်က္ ရိွသည့္ လွပေသာၿမိဳ႕ေလးျဖစ္သည္။ နွစ္စဥ္နွစ္တိုင္း စြယ္ေတာ္လွည့္လည္ပူေဇာ္ပဲြကို တခမ္းတနား ျပဳလုပ္ က်င္းပသည္။ ၿဗိတိသွ်အုပ္စိုးမႈေအာက္တြင္ နွစ္ေပါင္း ၁၃၀-ေက်ာ္ေနခဲ့ရေသာ္လည္း ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအနွစ္မ်ား ယေန႔တိုင္ မေပ်ာက္မပ်က္ တည္ရိွလ်က္ရိွသည္။

မဟာ၀ံသက်မ္းမ်ားအဆိုရ ဗုဒၶ၏လက္၀ဲစြယ္ေတာ္ကို အိႏၵိယဘုရင္ ဂုဟသီ၀ (Guhasiva)၏ သမီး ေတာ္ေဟမမာလာ(Hemamala)နွင့္ သမက္ေတာ္ႏၱမင္းသား(Danta)တို႔က ဖခင္စစ္႐ံႈးဘုရင္ႀကီး၏ မိန္႔မွာ ခ်က္အတိုင္း ပင့္ေဆာင္လာၿပီး သီဟိုဠ္ဘုရင္ ကိတၱိသိရီေမ၀ံ (Kitsirimevan, 4^th AC)ထံ ဆက္သခဲ့သည္။ ထိုအခိ်န္မွစ၍ သီဟိုဠ္မင္းအဆက္ဆက္တို႔သည္ စြယ္ေတာ္ျမတ္ကို အသက္နွင့္ထပ္တူ ကာကြယ္ေစာင့္ ေရွာက္ခဲ့၊ အေလးအျမတ္ျပဳခဲ့ၾကသည္။ မင္းအဆက္ဆက္ အေလးထားေစာင့္ေရွာက္ခဲ့သည့္အထဲတြင္ စြယ္ေတာ္နွင့္အတူ သိရီမဟာေဗာဓိပင္လည္း အပါ၀င္ျဖစ္သည္။ ယေန႔ေတြ႕ျမင္ေနရေသာ စြယ္ေတာ္ တိုက္မွာ ဘုရင္နရိျႏၵသီဟ (Narendrasimha)၏ လက္ရာျဖစ္သည္။ ၁၈-ရာစုအေစာပိုင္းက သူ၏ဖခင္ ဒုတိယ၀ိမလဓမၼသူရိယမင္း (Vimaladharmasuriya-II) တည္ေဆာက္ခဲ့ေသာ စြယ္ေတာ္တိုက္ေဟာင္း ေနရာတြင္ နွစ္ထပ္အေဆာက္အအံုကို ျပန္လည္တည္ေဆာက္ခဲ့သည္။ ကႏၵီေနာက္ဆံုးမင္းဆက္ သိရီ၀ိကၠမ ရာဇသဂၤီ (Sri Vikarama Rajasinghe) မင္းလက္ထက္တြင္ အေျပာင္းအလဲမ်ားစြာကို ျပဳလုပ္ခဲ့ၿပီး အ႒ဂံ အေဆာက္အအံုကို ေဆာက္လုပ္ခဲ့သည္။ ယခုအခါတြင္ စြယ္ေတာ္တိုက္နွင့္ တဆက္တည္း ေရွးေဟာင္း ျပခန္းမ်ားတြင္ သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ားနွင့္ အျခားအဖိုးတန္ သမိုင္း၀င္ပစၥည္းမ်ားကိုပါ ခရီးသြားဟန္လဲႊဆိုသလို တစ္ၿပိဳင္နက္ ေလ့လာနိုင္သည္။

သီရိလကၤာနိုင္ငံတြင္ ''ႀတိဂံယဥ္ေက်းမႈဇုန္''ဟုဆိုလွ်င္ တစ္နိုင္ငံလံုး၏ယဥ္ေက်းမႈအေမြအနွစ္မ်ား စုေ၀းတည္ရိွရာ အဓိကေနရာမ်ားကို ရည္ညႊန္းၿပီး ျဖစ္ေတာ့သည္။ သို႔ျဖစ္၍ ႀတိဂံယဥ္ေက်းမႈဇုန္ကို ေလ့လာလိုက္လွ်င္ သီရိလကၤာနိုင္ငံ၏ သမိုင္းအေမြအနွစ္မ်ား အားလံုးကို ေလ့လာၿပီးသေလာက္ ျဖစ္သြား ေတာ့သည္ဟု ဆိုနိုင္ပါသည္။

သူ (သရက္)

မွတ္ခ်က္။ ။ ဤေဆာင္းပါးကို (ဒုတိယအႀကိမ္) လကၤာတမန္မဂၢဇင္း ၂၀၁၀-ခုႏွစ္ထုတ္ တြင္ ေဖာ္ျပခဲ့သည္။

Ref;

1. A Guide to the Cultural Triangle of Sri Lanka by Edmund Jayasuriya, Published by Central Cultural Fund (FCC), 1^st Publication, 2004

2. Buddhism Culture & Sri Lanka Pilgrimage’s Guide by Ven. Narada, G.P. Malalasekera and Ven. Wimalajothi, Published by Buddhist Cultural Centre, 2002

3. Scared Island by Ven. K. Dhammika, Printed by Buddhist Publication Society, 1^st Edition, 2008

4. Sri Lanka Pilgrimage’s Guide by Ven. Wimalajothi, Published by Buddhist Cultural Centre, 3^rd Edition, 2007

5. The Cultural Triangle of Sri Lanka, UNESCO Publishing, CCF, 5^th Print, 2004

6. http://www.mysrilanka.com/travel/history/cul_trangle.htm

7. http://www.boutiquesrilanka.com/regions_cultural_triangle_ancient_cities_overview.php

8. http://en.wikipedia.org/wiki/Cultural_triangle

9. http://whc.unesco.org/

[*] Sri Lanka-Wikipedia-ကို ရည္ညႊန္းကိုးကားပါသည္။

[†] လကၤာတမန္မဂၢဇင္း (၂၀၁၀)တြင္ ေဖာ္ျပရာတြင္ ဤစာပိုဒ္မပါ၀င္ပါ။